წიწაკა

წიწაკა ამერიკიდან კოლუმბმა შემოიტანა და ფართოდ გავრცელდა კულტურაში. დღეისათვის ასეულობით კულტურული ჯიშია გამოყვანილი, რომლებიც ერთმანეთისაგან მრავალი მახასიათებლით, მათ შორის, სიცხარით განსხვავდებიან. მედიცინაში გამოიყენება მხოლოდ ცხარე ჯიშები. ამ ჯიშებს უცხოეთში ,,პილპილს", ხოლო ტკბილ ჯიშებს ,,პაპრიკას უწოდებენ. ჩვენს ხელთ არსებული მონაცემებით, ოფიცინალური სახეობაა მხოლოდ წიწაკა ერთწლიანი Capsicum annuum L . სამედიცინო მნიშვნელობა აქვს მეორე ცხარე სახეობასაც გრძელი წიწაკა - Capsicum longum D.C., .სხვა სახეობები, მათ შორის კოლუმბიური წიწაკა Capsicum frutescens L., Capsicum baccatum L. არაოფიცინალურია და აქ აღწერილია, როგორც თანამდევი მარკეტინგული პოზიცია. ერთწლიანი წიწაკა - Capsicum annuum L., ძაღლყურძანასებრთა - Saloanaceae ოჯახს მიეკუთვნება. ნახევრად ბუჩქოვანი მცენარეა, სიმაღლით 40–80 სანტიმეტრი. ღერო წახნაგოვანი ფორმისაა, იშვიატად შებუსული. ფოთლები გრძივი ან მომრგვალო - ელიფსური, კიდემთლიანი, გრძელყუნწიანი. ყვავილები მარტოულია ან ლონებადაა ,ფერად თეთრი ან იისფერი. ნაყოფი მრავალთესლიანი რბილობიანი კენკრაა, წითელი ფერის. ნაყოფის კუტიკულას ქვეშ განლაგებულია ჯირკვლოვანი უჯრედები, რომლებიც გამოყოფს ძირითად ნივთიერებას კაპსაცინს. სამედიცინო ნედლეულია წიწაკის ნაყოფი - Fructus Capsici. ნაყოფს კრეფენ დამწოფების შემდეგ, აშრობენ მზეზე. ნედლეული ფარმაკოპეული აღწერა ,,ნაყოფი კონუსისებრი ფორმისაა, პრიალა, წითელი თხელი კანით. სიგრძით 8-12 სმ-ია, სიგანეში - ფუძესთან 4 სმ. ნაყოფზე შერჩენილია ბრტყელი ხუთკბილიანი მურა-მწვანე ჯამი, რომელიც ფუძესთან გაფართოებულია და ნაყოფის ყუნწში გადადის. ნაყოფი ღრუიანია, არასრული ორბუდიანი, ქვევით გადატიხრული და მრავალთესლიანი. თესლი ბრტყელია, თირკმლისებრი ფორმის, ოდნავ ხორკლიანი ზედაპირით, ნაყოფი ძლიერ მწარეა (სიმწარის მაჩვენებელი 1:1900000, რასაც ანეიტრალებს კალიუმის პერგამენტის ხსნარი)" ძირითად ნივთიერებად ითვლება ალკალოიდ კაპსაცინი.( შეიცავს 1,5% ). ნაყოფს ცხარე გემოს სწორედ ეს ალკალოიდი აძლევს.წიწაკის ნაყოფი შეიცავს ალკალოიდებს, კაროტინოიდებს,კაპსანიტინს, ასკორბინის მჟავას ( 400 მგ/%), ეთერზეტებს ( 1,12%), სტეროიდულ საპონინებს და ცხიმოვან ზეთებს (10%); ნორჩ ფოთლები � ასკორბინის მჟავაა (1000 მგ/%), კარეტოინოდებს, ყვავილებში ასკორბინის მჟავა 350 მგ/%–მდეა.. არის მონაცემები გლიკოალკალოიდ სოლანინისა და კუმარინ სკოპოლეტინის შემცველობაზე. წიწაკა აღიზიანებს ლორწოვან გარსს და მასთამ მუსაობისას სიფრთხილეა საჭირო. მზადდება წიწაკის ნაყენი, რომელიც მადისმომგვრელი და საჭმლის მონელების ხელშემწყობი საშუალებაა. გარედან ხმარებისას აღიზიანებს კანს და აყუჩებს ტკივილს ნევრალგიის, რადიკულიტის, მიოზიტის, ლუმბაგოსა და იშიასის დროს. შედის საცხების - კაპსიტრუნის, ესპოლის, ნიკოფლექსის შედგენილობაში. მზადდება წიწაკის რამდენიმე ლინიმენტი და ემპლასტრო. წიწაკას ახასიათებს ბაქტერიდული მოქმედება.

წიწაკის ნაყენი (1): 25 გ წიწაკას დავასხით 200 მლ არაყი და გააჩერეთ 14 დღის განმავლობაში. მიიღეთ 10 წვეთი უმადობისას, ასევე როგორც გარეგანი საშუალება ნევრალგიების, ნევრიტების, მილაგიებისა და ართრალგიეის დროს.

წიწაკის ნაყენი (2): 10 გ წიწაკას დაასხით 10 მლ 40 გრადუსიანი არაყი ან სპირტი და გააჩერეთ 14 დღის განმავლობაში. ნაყენი გამოიყენება გავა-წელის რადიკულიტის დროს მტკივნეული ადგილების დასაზელად.

წითელი წიწაკა შეიცავს კაპოცინს, რომელიც იმდენად ცხარეა, რომ მისი გემო იგრძნობა 1:1 900 000 განზავების დროსაც კი.

წიწაკას გააჩნია სუსტი სუნელის არომატი და სახეობის მიხედვით გემო ცხარედან საკმაოდ მწარემდე. ფარმაცევტულ მრეწველობაში მას გამოიყენებენ სამკურნალო პრეპარატების დასამზადებლად - ნაყენების, პლასტირების, ექსტრაქტების და ალკალოიდების იზოლაციისათვის. სამზარეულოში ბოსტნეულის სახით გამოიყენებენ ახალ ტკბილ და მწარე წიწაკას სუნელ-სანელებლის სახით, და გამხმარს - დაფქულის სახით. მას გამოიყენებენ სუპების დასამზადებლად, ძირითადად ტომატის, თევზის, გულიაშის, ხორცის ყველა სახეობისათვის, საწებლებში, ლობიოსი, კომბოსტოში, ბრინჯში. წიწაკა შეუცვლელია ხორცის ნაწარმის და ძეხვეულის მრავალი სახეობის დასამზადებლად. მას უმატებენ სალათებში და ცივ საუზმეებში. ახალი წიწაკა გამოიყენება სალათების სხვა ბოსტნეულთან ნარევში მოსამზადებლად. ბოსტნეულ წიწაკას გამოიყენებენ ხორცთან, პურთან, ყველთან სხვადასხვა კომბინაციაში. მას აკონსერვებენ სხვადასხვა ბოსტნეულთან ერთად და დამოუკიდებლად. მისი ჩაყრა არასასურველია მდუღარე ცხიმში, რადგანაც კარგავს ფერს, შავდება და მწარდება.

კოლუმბიური წიწაკა Capsicum frutescens L., Capsicum baccatum L.

გამოყენება: სანელებლის სახით გამოიყენება ნედლი სახით, გამხმარი ნაყოფები - დაფქულის სახით. ევროპაში სახელწოდებით ,,კოლუმბიური წიწაკა" - ფხვნილი იყიდება ძირითადად სხვა სუნელ-სანელებელთან ერთ ნარევში - ნიორთან, წითელ წიწაკასთან, მიხაკთან, ბაჰართან, ძირასთან ან ხახვის ფხვნილთან ერთად. კვების მრეწველობა გამოიყენებს მას ხორცისა და ბოსტნეულის კონსერვების წარმოებაში, ძეხვეულის ნაწარმში, თევზის კონსერვირებაში და სუნელ-სანელებლების სხვადასხვა ნარევების შემადგენლობაში. სუნელის სახით მას გამოიყენებენ ძირითადად სამხრეთის სამზარეულოს კერძებში, შამფურზე დამზადებულ კერძებში (ძროხისა და ღორის ხორცის), საწებლებში, ბოსტნეულში. შედარებით დიდი რაოდენობით იყენებენ მას სპეციალური საწებლის ,,ტაბასკო"-ს დასამზადებლად და სპეციალურ საწებლებში. მას იყენებენ მუხუდოს, ოსპის, სუპების, საწებლების, ხორცის, იხვისა და ბატის კერძების დამზადებისას.

ბულგარული წიწაკა

წყარო: ecopharm.sangu.ge