სამკურნალო მწვანილები

ჩვენმა წინაპრებმა უამრავი საშუალება იცოდნენ სნეულებათაგან განსაკურნებლად. მეტსაც გეტყვით - ისინი კერძებში ხანდახან გაუცნობიერებლად იყენებდნენ ისეთ მწვანილეულს, რომლებიც ამა თუ იმ პროდუქტის მავნე თვისებებს ანეიტრალებდა. როდესაც ძველი ქართული კერძების რეცეპტებს გადავხედე, შემდეგ კი იმ მცენარეულობას გადავავლე თვალი, რომელთაგანაც იქმნებოდა სხვადასხვა სამკურნალო საშუალებები, მივხვდი, რომ ეს აუცილებლად საინტერესო იქნებოდა ჩვენი მკითხველისათვის. თავდაპირველად შევეხები იმ მწვანილეულს, რომლებსაც ქართულ სამზარეულოში დღემდე წარმატებით ვიყენებთ. ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მწვანილია ქონდარი, რომლის მოხმარების არეალი საკმაოდ დიდია. გამოარჩევენ მთისა და ბაღის ქონდარს. მთის ქონდარს საქართველოს მთიან რაიონებში ბეგქონდარასაც უწოდებენ. ყველასთვის ცნობილია, რომ ეს სანელებელი ხინკლის შემადგენლობაში შედის. ბარში მას ძირით ცვლიან, რაც გამოწვეულია როგორც არომატული მსგავსებით, ასევე სასარგებლო თვისებებითაც. ორივე მათგანი ხელს უწყობს საჭმლის მონელებას, არეგულირებს ნივთიერებათა ცვლის პროცესს, გააჩნია მეტეორიზმის საწინაღმდეგო მოქმედება. მსგავსი თვისებებით ხასიათდება აგრეთვე კამა და ცერეცო. მთაში უფრო ნოყიერი საკვებია გავრცელებული და ცხიმიანობის გასანეიტრალებლად ქონდარი საუკეთესო საშუალებაა. აღსანიშნავია, რომ პანკისის ხეობაში პოპულარულია ბეგქონდარას ჩაი, რომელიც ზამთრის ცივ დღეებში საუკეთესო სასმელია. ბაღის ქონდარი ემატება თითქმის ყველა კერძს. მას განსაკუთრებით ხშირად მოიხმარენ ლობიოს მომზადებისას. დასავლეთ საქართველოში ბაღის ქონდარს უმატებენ კუპატსა და კუჭმაჭს, რომლებიც საკმაო ცხიმიანობით გამოირჩევა. საკუჭმაჭე ქონდარს ნიორთან და მარილთან ერთად, მშრალადაც ინახავენ.

მეორე მწვანილი, რომელსაც ქართულ სამზარეულოში უმნიშვნელოვანესი ადგილი უჭირავს და საქართველოს ყველა კუთხეს მოიცავს, არის ქინძი. კერძებში გამოიყენებენ როგორც მის თესლს, ასევე ნედლ ღეროებს. ქინძი, ქონდრის მსგავსად, ხორცისა და ბოსტნეულისგან მომზადებული კერძების დიდ უმრავლესობას ემატება. გასათვალისწინებელია ერთი დეტალი - საქონლის ხორცით მომზადებულ კერძებში ქინძს შედარებით ნაკლებად ხმარობენ და უპირატესობას ოხრახუშსა და ნიახურს ანიჭებენ. ახალი ქინძი თავისი განსაკუთრებული სურნელით კერძის გემოს აუმჯობესებს. ქინძის თესლი - ე.წ. ხმელი ქინძი უმეტესად დასავლეთ საქართველოს კულინარიაშია პოპულარული. უფრო ხშირად მას ნიგვზიან კერძებს უმატებენ. ადრეულ პერიოდში, ზამთრობით, როდესაც მწვანილეული ფაქტობრივად არ მოიძებნებოდა, ხმელ ლობიოსა და ტყემალს სწორედ ქინძის დაფქულ თესლს უმატებდნენ. გასათვალისწინებელია, რომ ქინძის თესლი ნედლი ქინძისგან არომატით განსხვავდება, ამასთან, უფრო მკვეთრი გემოც აქვს და თუ ნედლი ქინძი შეგვიძლია დიდი რაოდენობით გამოვიყენოთ, მისი მოხმარებისას საჭიროა ზომიერების დაცვა. ქინძში დიდია თუთიის შემცველობა. იგი აძლიერებს კუჭ-ნაწლავის სისტემის ჯირკვლების სეკრეციას, არის კარგი ანტისეპტიკი და ანტიდეპრესანტი.

ქართულ სამზარეულოში ძალიან საინტერესოა ნიახურის გამოყენების თავისებურება. გარდა იმისა, რომ მას ხორციან და ბოსტნეულის საგაზაფხულო კერძებში იყენებენ, დასავლეთ საქართველოში მცხოვრები ბევრი დიასახლისი ნიახურს ნიგვზით შესაკმაზ ისპანახთან ერთად ხარშავს. როგორც ცნობილია, მოხარშვის შედეგად ისპანახში შემავალი ორგანული ნივთიერებები გარდაიქმნება არაორგანულად და უხსნად მარილებს წარმოქმნის. ნიახური კი არის შარდმდენი, რომელსაც აღნიშნული მარილები ორგანიზმიდან გამოაქვს. ამასთან ერთად, ეს მცენარე შეიცავს კალიუმს, ნატრიუმს, კალციუმს, რკინას და სხვა უამრავ სასარგებლო ნივთიერებას. ნიახურზე არანაკლებ სასარგებლოა წიწმატი, რომელიც შეიცავს იოდს, მრავალ ვიტამინსა და მინერალურ მარილებს. კახეთში ხის სოკოს ამზადებენ წიწმატით, ქინძით, ტარხუნითა და მწვანე ხახვით. თუ გავითვალისწინებთ, რომ სოკო ერთ-ერთი ყველაზე ძნელად მოსანელებელი და იშვიათ შემთხვევაში ტოქსიკური საკვებია, წიწმატი პირდაპირ ზედგამოჭრილია მის შესანელებლად. ეს მცენარე აუმჯობესებს საჭმლის მონელების პროცესს და, ამასთან, გააჩნია ანტიმიკრობული მოქმედება. წიწმატის გაშრობა არ არის რეკომენდებული. ამ დროს მასში მნიშვნელოვნად მცირდება სასარგებლო თვისებები.

ქართული საგაზაფხულო სუფრა მდიდარია ბალახეულით. ტყუილი იქნება იმის მტკიცება, რომ დროთა განმავლობაში ეს ტრადიცია საქართველოში სიღარიბემ წარმოშვა. გაზაფხულზე ადამიანის ორგანიზმი სუსტდება და უჩნდება ვიტამინების მოთხოვნილება. ვიტამინების უპირველეს წყაროს კი სწორედ ახლად შემოსული ბალახეულობა წარმოადგენს. ერთ-ერთი პირველი შემოდის ღანძილი, რომელიც გვხვდება როგორც ფოთლოვან, ასევე წიწვოვან ტყეებში. მას ნედლს აგროვებენ და ამწნილებენ, მიირთმევენ მოხარშულს ახალ ქინძთან, ძმართან და არარაფინირებულ მზესუმზირის ზეთთან ერთად. კახეთში განსაკუთრებით ფასობს გომბორის ღანძილი. საინტერესოა, რომ რაც უფრო მაღალ მთაშია მოკრეფილი ღანძილი, მით უფრო მეტია მასში ვიტამინ C-ს შემცველობა. ღანძილს ფეხდაფეხ მოსდევს ჭინჭარი, რომლის ფოთლებიც ბუნებრივ პოლივიტამინურ ნედლეულს წარმოადგენს. მისი ფოთოლი შეიცავს ასკორბინის მჟავას, კაროტინს, სხვადასხვა ვიტამინს, რკინას, კოფეინს, და სხვა. მისი წვენი კარგი ანტიჰისტამინური საშუალებაა და აძლიერებს იმუნიტეტს. ჭინჭრის შეჭამანდით ცნობილია რაჭა. ქართლ-კახეთსა და მესხეთში მას ამზადებენ როგორც ნიგვზით, ასევე კვერცხით და უბრალოდ, სამარხვოდ - ზეთითა და ხახვით. ჭინჭრის გარდა, ხარშავენ სხვადასხვა ბალახეულსაც. კერძოდ: იის ფოთლებს, ამარანტას (ე.წ. ჯიჯილაყა), ბოლოკა ბალახს, ნაცარქათამას, დანდურს, ყაყაჩოს ფოთლებსა და ბალბას. თითოეული მათგანი სავსეა ვიტამინებით.

საქართველოს მედიცინის მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი გივი თურმანაული, რომელმაც არაერთი ნაშრომი მიუძღვნა სამკურნალო მცენარეებს, თავის მეცნიერულ ნაშრომში "ფიტოფარმაკოთერაპიული საშუალებები" აღწერს მცენარეთა გაშრობისა და შენახვის ძირითად წესებს:

1. მცენარის შრობა უნდა დაიწყოს მოკრეფის დამთავრებისთანავე, დაყოვნება აუარესებს ნედლეულის ხარისხს და გარეგნობას.

2. მცენარე უნდა შრებოდეს ჰაერის უწყვეტი ცირკულაციის (მოძრაობის) ქვეშ, ჩრდილში.

3. გასაშრობ მცენარეს აწყობენ თხელ ფენად და ხშირად ფრთხილად მოურევენ.

4. გამშრალი მცენარე დაუყოვნებლივ უნდა მოთავსდეს შესანახად განკუთვნილ სათავსოში.

5. გამჭოლი შრობის დროს, ტენიანობისგან დასაცავად, აფარებენ მკვრივ ქაღალდს.

6. კარგად გამშრალი მცენარე არ კარგავს ფერს, არომატს და გემოს.

აქვე დავძენ, რომ თუ გადავწყვეტთ თვითონ მოვკრიფოთ ველური საკვები მცენარეები, უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი: თავი შევიკავოთ გზის პირებზე, სამრეწველო ობიექტებთან, რკინიგზასთან ახლომდებარე ტერიტორიაზე მათი მოგროვებისაგან, ვინაიდან ასეთ ადგილებში მცენარე ბინძურდება დიდი რაოდენობით მძიმე მეტალებითა და სამრეწველო გამონაბოლქვით, რაც ძლიერ საზიანოა ადამიანის ორგანიზმისთვის. ასევე გასათვალისწინებელია ის ფაქტიც, რომ მინდვრებსა და კულტურულ ნათესებში მოკრეფილი მცენარეები შეიძლება შეიცავდეს გარკვეულ შხამებს, რასაც ნათესებში შეტანილი მინერალური სასუქები და შხამ-ქიმიკატები განაპირობებს. კიდევ ერთი რჩევა - ნუ ვიქნებით ხარბები და ნუ მოვკრეფთ იმაზე მეტს, რაც გვჭირდება!

რუსუდან სავანელი

წყარო: 24saati.ge