ჭვავი

ჭვავი კულტურაში ხორბალზე უფრო გვიან დაინერგა. ძველი ბერძნებისათვის ჭვავი ცნობილი არ იყო; დასავლეთ და აღმოსავლეთ აზიისა და აფრიკის უძველესი კულტურის ქვეყნებში — ირანში, არაბთა გაერთიანებული საამიროებში და ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში ჭვავი ამჟამადაც არ ითესება. ჭვავის თავთუნის კილი ვიწროა, მახათისებრი. თავთავის ღერძი წვრილი და სწორი ნაწილაკებისაგან შედგება. ორყვავილიანი თავთუნები თითო თითოდაა განლაგებული თავთავის ღერძის თითოეულ ნაწილაკზე. ყვავილის ქვედა კბილები გრძელი ფხებით ბოლოვდებიან. ყვავილი ორსქესიანია, ჯვარედინ მტვერია. ჭვავის ნორჩი აღმონაცენი მოსოსნისფრო-ყავისფერია ან მოყავისფრო. ჭვავის საშემოდგომო ჯიშები უფრო მოსავლიანია, უფრო ადრე შემოდის და ამიტომ უკეთ გაურბის გვალვას. საგაზაფხულო ჯიშებს თესენ იქ, სადაც კლიმატური პირობების გამო საშემოდგომო პური ვერ ხარობს (მაგალითად, აღმოსავლეთ ციმბირში). ცილების შემცველობის, ორგანიზმის მიერ შეთვისებისა და გამოყენების ნაირგვარობის მხრივ ჭვავი ხორბალზე დაბლა დგას და მრავალ ადგილას იდევნება ამ უკანასკნელის მიერ. ჭვავი მარცვლოვანი მცენარეა. შეიცავს ცილებს, სახამებელს, სხვა ნახშირწყლებს და ლინოლენის მჟავას. ფართოდ გამოიყენება სამკურნალო კვებაში. ხალხურ მედიცინაში ნახარში იხმარება ფაღარათის და ხველის დროს, ხოლო რძეში დამბალ პურს იდებენ მუწუკების მოსამწიფებლად. თბილი ცომი გამოიყენება მაგარი შესიებების გასაწოვად. ფიქრობენ, რომ ჭვავი წარმოიშვა იმ სარეველა ჭვავისგან, რომელიც ასავრელიანებდა და ახლაც ასავრელიანებს საშემოდგომო ხორბლისა და საშემოდგომო ქერის ნათესებს კავკასიაში, შუა და მცირე აზიაში. ეს სარეველა ჭვავი გვხვდება მრავალი სახესხვაობისა და ფორმის სახით, რომლებსაც ზოგი ავტორი ამავე Secale cereale-ს სახეობაში აერთიანებს, რომელიც შედის კულტურული ჭვავი, ხოლო სხვები მათ გამოყოფენ სარეველა ჭვავის — Secale segetale-ს დამოუკიდებელ სახეობად. რაც უფრო ჩრდილოეთისა და ზევით მთებისკენ მიიწევდა ხორბლის კულტურა, მით უფრო ისპობოდა იგი და უფრო გამძლე ჭვავი კი რჩებოდა. ამის გამო ის უფრო იპყრობდა ადამიანის ყურადღებას, რომელმაც თანდათანობით შერჩევით გამოიყვანა ჭვავის კულტურული ფორმა. ჭვავის ველურ სახეობებს (დაახლოებით 12-მდეა) პრაქტიკული მნიშვნელობა არ აქვს.

წყარო: ka.wikipedia.org